İnsanlığın En Eski Muamması -1

Sene olmuş 2015 :)
En eski mağara resimleri 30 küsur bin yıllık, ama onun için demiyorum. Didik didik ettiğim, notlar aldığım bir kitap hakkında bi sayfa bir şey yazmam neden haftalar, aylar değil de yıllar alıyor, bundan diyorum. Aralık 2013'ten bugünlere bir çırpıda (!) gelmişim; işte tez de böyle böyle yalan oldu.
Neyse, ölesiye bunaldığım bugün, ölesiye bunalmayı bırak, dedim kendime, ve işte, başlayalım bakalım...

İlk bölümde yazar kendi desen ve resim deneyimininden söz ediyor ve yıllar boyunca sürdürdüğü bu pratikle koşut olarak yaptığı sanat tarihi okumalarından:

"Her okuma peşinden bir başka okumayı sürüklüyordu ve ben Batı resim tarihinin büyük bir kısmını kat etmiştim... Bir tek Quillet'nin Histoire de l'Art en deux volumes isimli büyük ansiklopedisindeki bir bölüm bana zorluk çıkarıyordu: Tarihöncesi mağara resimleri. ...röprodüksiyonlarına eşlik eden yazıların çoğunluğu, güzellikleri ve üslupları üzerinde duruyor ama daha fazlasını söylemiyordu. ...Güzelliklerine ve şöhretlerine rağmen, bir sis perdesi onları bizden ayırıyormuş gibi, orada asıl görülmesi gereken şeyi göremiyormuşuz gibi, soğuk ve gerçekdışı bir şey içeriyorlardı. Bunun neden kaynaklandığını daha yeni anladım."

Dırı-nı-nım. "Bunun neden kaynaklandığını daha yeni anladım" cümlesine bir vurgu yapıp yorum yapmadan devam edeyim.

İkinci bölümde, "anladığı şey"i sezdiriyor:

"... tarihöncesi duvar resimlerinin gizemi konusuna döndüm. Birkaç yıl önce, oğlumun üstünü örterken, aklıma, zaman içinde derinleştirmeye hiç vakit ayırmadığım bir fikir gelmişti. Sene 2004'tü. Oğlum sekiz yaşındaydı. Her akşam, uykuya dalmadan önce gidip onu öpüyordum ve baş başa biraz sohbet ediyorduk. O akşam ... ışığı söndürüp odadan çıkmadan önce, karşıdaki duvara bakıyordum ki aklıma acayip bir fikir geldi: Ya çözüm buysa? Hayır, gülünç, çok basit. Işığı söndürdüm ve bir daha bunu düşünmedim."

Üçüncü bölüm, son derece kısa ama faydalı bir mağara resimleri tarihçesi. Güzel bir özet.

Dördüncü bölüm, zurnanın zırt dediği yere geliyor: Bu resimlerin anlamı ne ola ki?

"Çizerlik deneyimim, sorunu tarihöncesi uzmanlarından biraz daha farklı ele alabileceğim hissini veriyordu bana. Zira Lascaux resimleri hakkındaki kitaplar, uzunca bir süre kitabevlerinin ve kütüphanelerin Sanat Tarihi bölümünde yer alsa da, Chauvet Mağarası'nın keşfi, onları Bilim bölümündeki Paleoantropoloji rafına taşımıştır: Bu da demek oluyor ki, kimi konular, tanımlarındaki sanatsal belirsizlikten mustaripler. Bu, araştırmacılar açısından bir tür sıkıntı mıdır yoksa hangi alana girdikleri konusunda -Sanat mı, arkeoloji mi?- bir belirsizlik işareti midir?"

Bu doğru tespit, insanın zihin yapısı itibariyle bir şeyi kategorize etmeden anlamlandıramadığını gösterdiği gibi, insanın gözünü boyayan estetik kavramının büyük ihtimal yanlış olarak "sanat mı bilim mi" bocalamasına götürdüğüne de işaret ediyor.

Yazar bu noktada, "... bu resimlerin doğasını ve işlevini açıklamak amacıyla, sadece daha önce dillendirilmiş açıklamaları ya da kuramları yeniden icat etmekten kaçınmak için bile olsa, geçmişte ve hatta yakın zamanda yayımlanan çeşitli varsayımlar hakkında önceden bilgi edinmenin" uygun olacağını düşünmüş ve kısaca bu resimelerin özellikleri ve işlevi konusunda yapılmış açıklamaları özetlemiş:

1. Eserlerin işlevinin salt dekoratif olması. Doğanın güzelliğini keşfeden ve onu sanatsal biçimde ifade etmeye çalışan Homo sapiens sapiens betimlemesi.
2. Başrahip Breuil'in bu resimleri faydacı sihir uygulamaları (av büyüsü) olarak yorumlaması.
3. Bir mağarada bulunan çocuk ayak izlerinin, bu yerlerin, avcılığa kabul (bir çeşit erginleme ritüeli) tapınakları olabileceği fikrine yol açması.
4. Leroi-Gourhan'ın, bu resimleri rastgele ve düzensiz değil, bütün bir mitolojinin varlığını gösteren, karmaşık ama tutarlı bir düzen olarak yorumlaması. Bizon ve atın oluşturduğu istatistiksel çiftin varlığını da buna ekliyordu: at: erkek; bizon: kadın.
5. Jean Clottes'un şamanizm yorumu. Hayvan ruhlarıyla temas kurmaya çalışan şamanların çizimleri.
6. Bunlar dışında, totemcilikten hayvan tanrılar tapınımına kadar, metafizik bir dünya görüşü temsilinden, kozmogoniden, hayvan imgelerinin gök haritasını simgelemesi yorumuna kadar çeşitli yorumlar (en saçmasını en sona saklamış :))

Bu açıklamalardan bazıları David'in sorularının birkaçına yanıt verebilse de, onu en çok şaşırtan noktayı aydınlatmıyormuş: "Tarihöncesi insanlar bu resimleri yapmayı nasıl becerebiliyordu?" Bu durum yetenekle açıklanamazdı: Çünkü "... çok yetenekli sanatçılar, bir gün çok yetenekli oldukları söylenebilsin diye çok çalışmış insanlardır"

Beşinci bölümde, çok haklı olarak "gelenek" ve "zaman" kavramlarına değiniyor yazar:

"Chauvet Mağarası (32.000 GÖ) ile Lascaux Mağarası (17.000 GÖ)arasında, neredeyse Lascaux Mağarası ile bizim aramızda olduğu kadar zaman farkı bulunuyor. ...iki mağaradaki eserleri ayıran zaman ölçüsü etkileyici ... iki yöredeki resimler arasındaki benzerlik çarpıcıdır: benzer bir açıda yerleştirilmiş aynı hayvan motifleri, görünüş olarak aynı rastlantısal düzenleme, aynı açıklanamaz üst üste binmeler, aynı "biçemsel usuller". Oysa iki bütünün yaratıcıları arasında on beş bin yıl vardır (on beş bin yıl!). Bu hiç tartışmasız, bir gelenek ile bir pratiğin en az on beş bin yıl boyunca hiçbir temel değişikliğe uğramadan sürdüğü anlamına gelir. Bu saptama, mantıksal olarak, belli biçemsel ölçütlere uyan bir desen tipine dair eğitimin de aynı süre boyunca sürmesini gerektirir."

 Sandığımdan uzun sürecek, bu gecelik burada bırakıyorum. İlk bölümün sonu.