Abidin Dino (ve Gertrude Stein)

Dün Abidin'in doğum günüydü (bu yazı da aslında dün yazılıp-yayınlanmalıydı ama yetiştiremedim). Doğum gününde onu anmak için ne yazabilirim, diye bakınırken, aklıma Kitap Yayınevi'nden çıkan, M. Şehmus Güzel'in üç ciltlik Abidin Dino'su geldi. Okurum bir ara, bulmuşken alayım dediğim kitaplardandı. İyi ki de almışım, şu anda baskısı yok.

Güzel'in referanslarına göre ve onun deyimiyle "güzel yaşamış" Abidin hakkında, biri ansiklopedik olmak üzere birkaç biyografi ya da biyografik özellikli kitap var. Onları görmedim, ancak bu biyografide Şehmus Güzel, sanki bizi karşısına alıp sohbet eder, konuşur tarzda yazmış. Çok büyük zevkle okunuyor. İyi yazılmış, ama öyle zengin bir yaşam ki Abidin'inki, prospektüs gibi bile yazılmış olsa merakla okunur eminim.

Güzel, Abidin'in hayatını 1913-1942; 1942-1952 ve 1952-1993 olarak bölümlere ayırmış ve her biri ayrı bir cilt olmuş. İçinde yüzlerce anekdot, onlarca desen var; kitap aynı zamanda hem sanat tarihi, hem de Türkiye tarihi olarak okunabilir. Abidin'in Türkiye'deki, Paris'teki ve diğer birçok Avrupa şehrindeki yaşamı ile örneğin Mecitözü'ndeki sürgünlüğüne dair birçok bilgi de bulunuyor kitapta. Ama yine de, içlerinden hangisini çekip buraya alsam diye, çok da düşünmedim açıkçası: Gertrude Stein ile olan dostluğunu ve birlikte çalışmış olduklarını öğrenmiştim :)

Şehmus Güzel, kitapta kısaca Stein'ı tanıtmış, ünlü dostlarından bahsetmiş ve Stein tarafından ya da onun hakkında yazılan belli başlı yayınların isimlerini vermiş. Biz meraklılar için bu referanslar çok sevindirici. Ancak başta söylediğim gibi Türkiye'de bir kitabı ancak yetişen okur, örneğin Stein'ın Picasso adlı kitabı Türkçeye çevrildiği halde baskısı tükendiğinden şu anda satın almak mümkün değil. Burada devreye kütüphane girebilir, girmeliydi, ancak o da olası değil. Atatürk Kitaplığı kataloğuna baktım, yok. Boğaziçi Üniversitesi'nde orijinali var.

Abidin ve Gertrude'nin tam olarak ne zaman ve hangi vesileyle tanıştıkları kesin olarak bilinmiyor ancak en geç '38 ve Picasso sayesinde olmalı, diye düşünüyor Şehmus Güzel. O günlerde Stein'ın -birçok sanatçıya olduğu gibi- Abidin'e kol kanat gerdiğini, Abidin'in kübist etkiler taşıyan çizgilerini beğendiğini hatta resimlerini "çok eğlenceli, çok sevimli" bulduğunu aktarıyor. 

Şehmus Güzel'in yaptığı gibi, ben de Gertrude Stein'la olan yakınlığını ve işbirliğini Abidin'in kendi ağzından buraya alıyorum:

"Gertrude Stein ile çalışma şansına sahip oldum. Onunla erotik imgeler ve onların çağdaş sanattaki ağırlığı üzerine konuştuk sıkça.

Gertrude Stein'la, oldukça sevdiği çizgilerimden söz ederken tartıştığımız bir konuydu bu. 1938 yılı başında Alice Toklas ile birlikte 5 rue Christine'de, evlerinde, ya da akşamüstleri, köpekleri Basket peşimizde, Seine Nehri boyunca konuşmuş durmuştuk bu sorunu. Bir hayli canlı konuşmaların birkaç kez tekrarlanan konusu sanatta erotizm olmuştu, hele kübist akımda bu özelliğin var olup olmadığı etrafında... Gertrude Stein'ın dediğine bakılırsa, başarılı bir kübist resim karşısında şehvetli bir duyguya kapılıyordu. Bense, kübist akımda, erotik değil, topolojik bir dördüncü boyut kavramının belirdiğini savunuyordum... Paris'e yeni ayak basmış bir Türk delikanlısı ile bunca önemli bir çift arasında bu çeşit bir tartışmanın birkaç kez tekrarlanması -şimdi düşünüyorum da- oldukça şaşılası şey. Bu sırada Gertrude Stein yazarak, ben çizerek, çok önemsediği bir işe girişmiştik birlikte, yeni bir Faust üstünde çalışıyorduk.

Doctor Faustus Lights the Lights bir opera olarak tasarlanmıştı ve müziği Lord Berners tarafından bestelenecekti. Ben senografiyi, Stein'la sürekli olarak geliştiriyor, kimi buluşlarına çizgimle yol açıyordum. Yıllar sonra bu resimlerin bir bölümü Oxfordshire'da Mr. Heber Percy'nin şatosunda Anthony Parton adında genç bir sanat eleştirmeni tarafından ortaya çıkarıldılar. Bu genç arayıp tarayıp beni buldu, eski çalışmalarımın fotoğraflarını bana verme nezaketini gösterdi. Paris'e kadar getirerek. Projemiz, benim Türkiye'ye dönmek zorunda kalmam ve İkinci Dünya Savaşı'nın patlak vermesi yüzünden yarıda kaldı. Böylece nihayet operanın librettosu Amerika'da Last Operas and Plays by Gertrude Stein adı altında yayımlandı. Gertrude ile çalışmamız aslında aramızdaki bir tür oyun biçimindeydi. Gertrude'un bana okuduğu bir bölüme göre çiziyordum. Çizdiklerime bakarak, O, bazen metnini değiştiriyordu. Benim çizgilerimde, imgelemelerimde, kocaman elektrik ampulleri vardı. Bundan hareketle Faustus'una ampuller ve ışıklar yerleştirdi."

Gertrude için Abidin'in çizdiği desenlere aşağıdaki linkten ulaşabilirsiniz, pdf olarak da indirmek mümkün:

http://www.digitalssm.org/cdm/singleitem/collection/abidindino/id/892/rec/189